نظام فلسفی غرب مبدع «احترام به کرامت انسانی» نیست

‌خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - فریبا عباسی*: قدمت حقوق بشر به درازای حیات بشری است، حقوق بشر حقوقی فطری، فراگیر و فارغ از هرگونه تقید به مکان، زمان، زبان، ملیت و مذهب خاص است. در مباحث حقوقی، حقوق بشر از جایگاه خاصی برخوردار است.

در مطالعه جایگاه حقوق بشر در اسلام می‌توان به متون اصیل این دین یعنی قرآن و روایات رسیده از پیامبر (ص) و جانشینان ایشان مراجعه کرد. اسلام موجد و منشأ کرامت ذاتی انسان نبوده است، بلکه هدف آن بررسی ابزار به رسمیت شناختن کرامت ذاتی انسان است.

حقوق بشر در دین اسلام بر محوریت انسان متعالی تعریف شده است. در متون اسلامی دو نوع کرامت برای انسان قابل مطالعه است، کرامتی فطری، ذاتی و غیر مقید به دین و عقیده و دوم کرامتی اکتسابی که مقید به عقیده انسان است و در رابطه انسان با خدا تعریف می‌شود، کرامت اکتسابی مقید به دین و عقیده، نزدیکی به خداست.

بسیاری از دستاوردهای حقوق بشر عرفی و حقوق بشر اسلامی یکسان است، اما آنچه اسلام بیش از حقوق بشر عرفی به آن پرداخته، رشد و آرامش معنوی انسان است. اندیشه حقوق بشر در اسلام مبنای تفکر توحیدی و نه انسان‌گرایی است، بنابراین در نظام حقوقی اسلام هرگونه عملی که به شخصیت افراد لطمه وارد کند، ممنوع است.

اندیشه احترام به کرامت انسانی تفکری نیست که نظام فلسفی غربی مبدع آن باشد و اندیشمندان اسلامی به دنبال تطبیق آن با موزاین اسلامی باشند، بلکه این اندیشه قرن‌ها توسط قرآن و سنت مورد تأکید قرار گرفته است.

وضع قوانین به وسیله حکومت‌ها با نگاهی یکسونگرانه و در جهت منافع ملتی خاص یا برای رسیدن به اهدافی خاص می‌تواند موجب به خطر افتادن حقوق طبیعی بشر و مغفول واقع شدن کرامت ذات انسانی شود. با نگاهی به تاریخ حکومت‌ها می‌توان دریافت که در طول تاریخ ما با دوگانه نظر و عمل روبرو شده‌ایم، از همین‌رو اگر چه مطالعه رفتار تاریخی فرمان‌روایان، حاکمان مسلمین و جوامع اسلامی ما را تا حدی با جوانبی از نگاه اسلامی آشنا می‌کند، اما به همان اندازه ما را از جوانبی دیگر از کلیت این دین فاصله می‌دهد.

رفتار حاکم مسلمین و جوامع اسلامی ترکیبی نامتجانس از برخی احکام اسلام، عادات، عرف قومی و محلی، فزون‌خواهی‌های زورمندانه و خرده فرهنگ‌های منطقه‌ای است که در مطالعه اسلام مجموعه‌ای چند وجهی و متناقض را در اختیار ما قرار می‌دهد که این برای ما راهگشا نیست.

حقیقت اینکه دین اسلام خدمت‌گذار و توسعه دهنده اصل کرامت انسانی است و اگر پاره‌ای از احکام فقهی فرعی با این اصل ناسازگار شد، باید از آن به نفع اصل کرامت انسانی چشم‌پوشی کرد، چرا که آموزه‌های دینی از قرآن تا نصوص دینی تأکید بر اصل کرامت انسانی کرده‌اند.

فعال رسانه‌ای و کارشناس ارشد علوم سیاسی